آلبرت بندورا؛ روانشناس تاثیرگذار در زمینه یادگیری

اگر روانشناسی خوانده اید یا کتاب هایی در این زمینه خوانده اید، حتما نام آلبرت بندورا را شنیده اید. این روانشناس بانفوذ قرن بیستم که تا زمان مرگش به عنوان استاد بازنشسته در دانشگاه استنفورد خدمت کرد، به دلیل نظریه یادگیری اجتماعی شهرت جهانی دارد. نظریه تأثیرگذار او در زمینه های مختلف کاربردهای گوناگونی دارد. در این مقاله نگاهی داریم به زندگی او و تاثیر آثارش در زمینه های مختلف.

بیوگرافی کامل آلبرت بندورا

تولد و جوانی

آلبرت بندورا در 4 دسامبر 1925 در شهر کوچکی به نام مندر در آلبرتای کانادا به دنیا آمد. او ششمین و کوچکترین فرزند خانواده بود. پدر و مادرش اهل اروپای شرقی بودند و در جوانی به کانادا مهاجرت کردند.

بندورا دوران کودکی خود را در مدارس شهرش گذراند، جایی که فقط 2 معلم دبیرستان داشت. به دلیل کمبود امکانات آموزشی، دانش آموزان اغلب مجبور بودند برای یادگیری به خود متکی باشند. آلبرت جوان به تدریج دریافت که حتی اگر محتوای آموزشی فراموش شود، روش های یادگیری اغلب در حافظه فرد باقی می ماند. آنچه او در دوران تحصیلات ابتدایی تجربه کرد در نگرش او به یادگیری و مفهوم خودکارآمدی منعکس شد.

وارد دانشگاه می شود و به روانشناسی علاقه مند می شود

بندورا پس از فارغ التحصیلی از دبیرستان در سال 1946 وارد دانشگاه بریتیش کلمبیا شد. رشته او ابتدا زیست شناسی بود. شب کار می کرد و صبح زودتر از بقیه به دانشگاه می رسید. آلبرت جوان برای پر کردن اوقات فراغت خود به دنبال دوره‌ها و کلاس‌هایی بود که قبل از شروع مهم‌ترین کلاس‌ها در آن شرکت کند. به همین دلیل از درس روانشناسی انصراف داد. به قول خودش: “یک روز صبح داشتم در کتابخانه وقت می گذراندم. یکی یادش رفت اعلامیه کلاس را سر جایش بگذارد. نگاه کردم و دیدم که در یک زمان مناسب کلاس روانشناسی برای پر کردن وقت من وجود دارد. باعث شد در آن شرکت کنم و کم کم به این رشته علاقه مند شوم.»

ادامه تحصیل در رشته روانشناسی

بندورا در سال 1949، تنها 3 سال پس از شروع تحصیل در روانشناسی، با درجه ممتاز فارغ التحصیل شد. وی سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه آیووا به پایان رساند و پس از گذراندن این دوره در سال 1951، دکترای خود را در رشته روانشناسی بالینی از همان موسسه در سال 1952 دریافت کرد.

تدریس در دانشگاه استنفورد

او پس از دریافت دکترا، یک سال کارآموزی را در دانشگاه استنفورد گذراند. باندورا آنقدر مهارت داشت که پس از این دوره توانست در این دانشگاه استاد شود. در سال 1967 رئیس دانشکده روانشناسی این دانشگاه شد. او در سال 2010 به عنوان استاد بازنشسته بازنشسته شد. اما بندورا تا زمان مرگش در سال 2021 به همکاری با این دانشگاه ادامه داد.

فعالیت های علمی پژوهشی

در حین تدریس و تحقیق در استنفورد بود که بندورا مهمترین ایده های خود را در روانشناسی مطرح کرد. نظریه هایی که نقش عمده ای در توسعه این علم داشتند. بندورا زمانی که به اهمیت الگوهای رفتاری و تقلید پی برد، تحقیقات خود را در زمینه پرخاشگری بزرگسالان آغاز کرده بود.

او طبق تحقیقات خود از جمله آزمایش معروف «عروسک بوبو» به این نتیجه رسید که ما انسان ها از طریق مشاهده، الگوبرداری و تقلید از دیگران یاد می گیریم. او اهمیت یادگیری از طریق مشاهده و تقلید را اینگونه بیان می کند: «اگر همه چیز را با تجربه یاد بگیریم، یادگیری بسیار طاقت فرسا و حتی خطرناک خواهد بود.

آزمایش عروسک بوبو و نظریه یادگیری اجتماعی

بندورا در سال 1961 مشهورترین آزمایش خود را در این دانشگاه انجام داد. او و گروهی از دانش آموزان با عروسک های بوبو در مقابل کودکان پیش دبستانی به خشونت پرداختند. سپس به کودکان اجازه داده شد با همان عروسک ها بازی کنند. نتیجه این شد که اکثر آنها همان رفتار خشونت آمیز را تقلید کردند. سپس فیلمی از بازی خشن با عروسک بوبو تهیه کردند و آن را برای گروهی از کودکان پیش دبستانی پخش کردند. وقتی به بچه ها اجازه داده شد با همان عروسک بازی کنند، اکثر بچه هایی که فیلم خشونت آمیز را دیده بودند، همان رفتار خشونت آمیز را تکرار و بازتولید کردند. این نشان می داد که آنها این رفتار را فقط با دیدن آن، چه در مقابل چشمان خود و چه روی صفحه نمایش، یاد گرفته و تقلید کرده اند.

آزمایش عروسک بوبو نشان داد که برخلاف آنچه رفتارگرایان می‌گویند، انسان‌ها برای یادگیری و تقلید یک رفتار صرفاً به محرک‌هایی مانند پاداش یا تنبیه نیاز ندارند. آنها می توانند بدون هیچ تشویقی و فقط با مشاهده رفتار آن را بیاموزند. بندورا این پدیده را یادگیری از طریق مشاهده نامید و عوامل موثر بر آن را توضیح داد. بدین ترتیب نظریه یادگیری اجتماعی او شکل گرفت.

او اگرچه از تأثیر عوامل محیطی بر یادگیری و رشد آگاه بود، کنترل شخصی بر این فرآیند را نیز ممکن می دانست. به عنوان مثال، او گفت: “کسی که به توانایی های خود اعتماد دارد، برای غلبه بر آنها از چالش ها استقبال می کند. او این چالش ها را فرصتی برای رشد می داند تا تهدید.”

شهادت علیه خشونت تلویزیونی

در اواخر دهه 1960، ایالات متحده شاهد تغییرات جدی فرهنگی بود. استفاده گسترده از تلویزیون در ابتدای این دهه باعث رونق پخش برنامه های مختلف تصویری شد. اخبار، فیلم ها و برنامه های تلویزیونی پر از تصاویر خشونت آمیز بود. حتی در برخی از تبلیغات از عناصر خشونت استفاده شده است. این موارد در کنار گزارش رفتار خشونت آمیز کودکان، حساسیت جامعه را نسبت به نمایش خشونت و تأثیر احتمالی آن بر رفتار کودکان افزایش داد.

در نتیجه از بندورا دعوت شد تا در برابر کمیسیون تجارت فدرال، کمیسیون آیزنهاور و چندین کمیسیون تحقیق و قانونگذاری دیگر درباره این موضوع شهادت دهد. نظرات او در این کمیته ها نقش ترسیم خشونت و تأثیر مخرب آن بر رفتار کودکان را روشن می کند. در نتیجه این کمیته ها با تصویب قوانین مختلف پخش تصاویر خشونت آمیز برای کودکان یا استفاده از آنها در صحنه های خشونت آمیز را ممنوع یا محدود کردند.

آیا بندورا یک رفتارگرا است؟

اگرچه نظریه آلبرت بندورا تفاوت های آشکاری با رفتارگرایی دارد، اما کتاب های بسیاری او را در این گروه قرار داده اند. این در حالی است که خودش بارها گفته که اهل رفتار نیست. حتی در دوران تحصیل به نقد نظریه رفتارگرایان پرداخت. او چرخه محرک-پاسخ (که در آن فرد رفتاری را صرفاً به دلیل محرک های بیرونی می آموزد و انجام می دهد) را ساده انگارانه می دانست.

بندورا گفت: نویسندگان کتاب های روانشناسی هنوز به اشتباه عقاید و رویکرد من را به رفتارگرایی نسبت می دهند، درست است که برخی از اصطلاحات را از این حوزه وام گرفته ام، مانند شرطی سازی و تقویت، اما نظریه من ریشه در شناخت گرایی اجتماعی دارد.

میراث بندورا و جایگاه او در روانشناسی

نظریه های بندورا بخشی از انقلاب شناختی است که در دهه 60 رخ داد. نظریه های او، به ویژه نظریه یادگیری اجتماعی خودکارآمدی، تأثیر زیادی بر روانشناسی شخصیت، روانشناسی شناختی، آموزش و روان درمانی داشته است.

در سال 1974، به پاس قدردانی از خدمات بندورا، او به عنوان رئیس انجمن روانشناسی آمریکا انتخاب شد. این انجمن همچنین در سال های 1359 و 1383 از وی به پاس یک عمر تلاش علمی تأثیرگذار در این زمینه تقدیر کرد. وی همچنین در سال 1395 موفق به دریافت نشان ملی علم شد و عضو افتخاری ده ها انجمن و سازمان علمی و پژوهشی بوده است.

در سال 2002، طبق یک نظرسنجی، بندورا پس از اسکینر، فروید و پیاژه به عنوان چهارمین روانشناس تأثیرگذار قرن بیستم انتخاب شد. امروزه آلبرت بندورا نه تنها به عنوان یک روانشناس بزرگ، بلکه به عنوان یکی از تأثیرگذارترین جامعه شناسان جهان شناخته می شود.